WIEDEŃSKA MASAKRA LITERACKIM JADEM - Thomas Bernhard "Wycinka"

„Wycinka” to kolejny wściekły antyaustriacki i antymieszczański monolog Thomasa Bernharda – autora, który kalanie własnego gniazda wyniósł do rangi sztuki.

Prozatorską oraz dramaturgiczną twórczość Thomasa Bernharda zawsze cechowało antymieszczańskie nastawienie oraz wszechobecny pesymizm. Począwszy od „Mrozu”, powieści opublikowanej w 1963 roku, każde kolejne dzieło austriackiego pisarza emanowało coraz większą dawką frustracji i ataków pod adresem państwowych instytucji, sztuczności norm społecznych i obłudy międzyludzkich więzi. „Wycinkę” uznać można za szczytowe osiągnięcie Bernhardowskiej furii.

Akcja krótkiej powieści Bernharda rozgrywa się w ciągu jednego wieczora w mieszczańskim wiedeńskim salonie, gdzie odbywa się „artystyczna kolacja” wydana przez małżeństwo Auersbergerów na cześć znanego aktora ze stołecznego Burgtheater. Aktor się spóźnia, zebrane towarzystwo, coraz bardziej pijane, zaczyna plotkować, pan domu wszczyna kłótnie z małżonką. Wszystko to obserwuje z zacisza swojego fotela narrator, alter ego Bernharda, który cały ten upadlający spektakl relacjonuje za pomocą brawurowego monologu. Ironia, złośliwość, kpina, posunięta do granic możliwości uszczypliwość, furia i zajadłość – oto główne składniki tej perory, w której słynny aktor zostaje nazwany „artystycznym wyjcem”, a szacowne Burgtheater określa się mianem „teatralnego zakładu utylizacji pisarzy i fabryką ryczącego bezmózgowia”. „Wylinka” to jednak nie tylko pełna pomysłowych inwektyw zgryźliwa komedia o tym, jak pompatyczna uroczystość zmienia się w pijacką stypę, ale przede wszystkim uniwersalna przypowieść o ludzkim zakłamaniu i obłudzie.    

„Wycinka” jest w istocie wściekłym monologiem narratora, w którym irytacja miesza się z ironią, a rozgoryczenie z komizmem. To łańcuch zgryźliwych inwektyw („Wiedeń jest potworną maszyną do unicestwiania geniuszy(…), przerażającym zakładem druzgotania talentów”), jasno określających stosunek Bernharda do lokalnego świata sztuki. Jednak ów bezprecedensowy monolog jest czymś więcej niż tylko oskarżeniem wysuniętym pod adresem artystów, mecenasów (prywatnych i państwowych) oraz odbiorców sztuki. To celna i bolesna konkluzja na temat sztuczności ludzkich zachowań oraz fałszu artystycznych wypowiedzi.

Publikacja każdego utworu Bernharda związana była z mniejszym lub większym skandalem, ale „Wycinka” wznieciła prawdziwą awanturę zakończoną interwencją policji. Otóż Gerhard Lampersberg, dawny przyjaciel Bernharda, który ongiś wprowadzał początkującego pisarza na wiedeńskie salony, uznał (skądinąd całkiem słusznie), że rozpoznał się w postaci Auersbergera i złożył pozew do sądu o zniesławienie. Prywatne oskarżenie zaowocowało precedensowym wyrokiem zarządzającym konfiskatę książki przez policję i zakaz jej rozpowszechniania. Bernhard był wściekły, ale jednocześnie triumfował. „To są klasyczne egzemplifikacje klasycznej sytuacji w Austrii” – komentował zgryźliwie, odczuwając zapewne również coś w rodzaju pisarskiej dumy, wszak stworzona przez niego fikcja, traktująca o zakłamaniu i kabotyństwie środowiska artystycznego, ziściła się w życiu pozaliterackim. A poza tym – takie zamieszanie to przecież najlepsza forma reklamy.  

Thomas Bernhard

„Wycinka. Ekscytacja”

tłum. Monika Muskała

Czytelnik, Warszawa 2011

(tekst ukazał sie pierwotnie w "Życiu Warszawy")