DOJRZEWANIE W CIENIU ŚMIERCI - Matthias Göritz "Krótki sen Jakoba Vossa"

Głośna powieść Niemca Matthiasa Göritza łączy celność psychologicznych obserwacji z ekologicznym interwencjonizmem.

„Krótki sen Jakoba Vossa”, debiutancka powieść niemieckiego autora, znanego poety Matthiasa Göritza, wpisuje się w modny i coraz bardziej prężny ruch ekologiczny, który – jako poręczny temat – coraz częściej przenika do literatury. Wegetarianizm, prawa zwierząt, okrucieństwo polowań – wszystkie te nośne społecznie zagadnienia aż proszą się o literackie opracowanie (przykładem takiej tendencji jest choćby ostatnia powieść Olgi Tokarczuk „Prowadź swój pług przez groby umarłych”). Jest jednak podstawowe niebezpieczeństwo żenienia literatury z tą tematyką – stawanie w obronie zwierząt, jak każda nacechowana politycznie działalność, grozi zbytnią deklaratywnością i skłonnością do nazbyt propagandowego ujęcia tematu.

Matthias Göritz na szczęście nie uczynił ze swojej powieści manifestu ekologicznego. „Krótki sen Jakoba Vossa” jest raczej kameralną opowieścią psychologiczną, w której cierpienie zwierząt jest zaledwie tłem (ale też i trafną metaforą) dla ludzkich poczynań. Jedność miejsca i akcji (opisana historia rozgrywa się w ciągu jednego dnia w prowincjonalnym niemieckim miasteczku) czyni całą opowieść niezwykle klarowną – niczym w antycznej tragedii na pierwszy plan wysuwają się tutaj dramatyczne wybory moralne poszczególnych jednostek.

Jakob Voss, który od roku prowadzi na prowincji fermę drobiu, mającą w jego mniemaniu dowartościować go społecznie i ekonomicznie, przygotowuje się do obchodów pierwszej rocznicy istnienia zakładu. Jednak happy end, co czytelnik przeczuwa już od początku, nie nastąpi. W powieści Göritza wszystko i wszyscy skazani są na zagładę. I ferma – ukazywana przez autora jako przerażający odpowiednik obozu koncentracyjnego (w utworze niemieckiego autora taki wątek wciąż jeszcze niesie ze sobą dodatkowo odczytania rozliczeniowe), i Jakob – nieustannie walczący ze swoimi kompleksami, i jego syn Nicholas. To właśnie na Nicholasie Göritz skupia swoja uwagę, w wytrawny sposób rozbijając sielankę inicjacji chłopca, poprzez skonfrontowanie go z brutalną rzeczywistością. Miłość, przyjaźń i młodość – wszystko co powinno być czyste i nieskalane – u Göritza okazuje się nieszczere i zbrukane, jakby trupi odór fermy w znaczący sposób wpływał na poczynania bohaterów.

Powieść Vossa, przesiąknięta defetyzmem, z pewnością nie jest literaturą łatwą i przyjemną, ale też taką być nie miała. To książka, która wymaga od czytelnika odwagi, chce wstrząsnąć naszymi sumieniami. I robi to w sposób perfekcyjny. 

Matthiasa Göritz 
„Krótki sen Jakoba Vossa”
tłum. Tomasz Ososiński
Korporacja Ha!art, Kraków 2009


(tekst ukazał się pierwotnie w "Życiu Warszawy")