CHWILOWA NIEŚMIERTELNOŚĆ - Mircea Eliade "Młodość stulatka"

„Młodość stulatka” Mircei Eliadego to doskonała literacko próba opowiedzenia o zagadkowości ludzkiej natury i o skazanym na klęskę marzeniu o wiecznym trwaniu jednostki

Uciec przed nieuchronną starością, odzyskać młodość, zatrzymać czas, osiągnąć nieśmiertelność – to odwieczne w swym niespełnieniu marzenia ludzkie, a zarazem motyw niezliczonych utworów literackich. Jedną z prób ucieczki przed biologicznym przeznaczeniem jest przerzucenie procesu starzenia się komórek na kogoś innego, jak choćby ma to miejsce w słynnym „Portrecie Doriana Graya” Oskara Wilde’a. Do tematu tego powraca w swojej powieści fantastycznej wybitny religioznawca i antropolog kultury Mircea Eliade. Bohater „Młodości stulatka”, 70-letni rumuński profesor Dominik Matei, zostaje rażony piorunem. Pomimo zwęglenia całej skóry, nie tylko nie umiera, ale odzyskuje fizyczny wygląd trzydziestolatka, zaś jego umysł przyswaja sobie ogromne wręcz pokłady wiedzy. Przez kolejne trzydzieści lat zachowuje młodzieńczy wygląd, przerzucając własne starzenie się na inne osoby. Gubi go jednak, jak w jednej z rumuńskich baśni, chęć powrotu do rodzinnych stron, gdzie uzyskuje natychmiastowo dawny wiek i umiera jako zgrzybiały stulatek.

Choć powieść Eliadego czerpie pełnymi garściami z podań ludowych, to erudycja autora nie pozwala traktować „Młodości stulatka” jako zwykłej bajki ujętej w formę fantastycznej historii. Jest to raczej studium izolacji, której jest zmuszony poddać się obdarzony niezwykłymi cechami bohater. W tym aspekcie może on przypominać wampiry (daje tu znać o sobie rumuńskie pochodzenie autora), które swą długowieczność okupywały samotnością. Cierpienie Dominika jest jednak dużo bardziej realne – jako medyczny fenomen zyskuje on światowy rozgłos, zaczyna się nim również interesować Gestapo, które prowadzi badania nad mutacjami organizmu ludzkiego poddanego silnym porażeniom elektrycznym. Zaplecze naukowe powieści Eliadego czyni z niej ponurą antycypację rozwoju gatunku ludzkiego, którego dążenia do nieśmiertelności mogą doprowadzić do rychłego końca cywilizacji. Z kolei rozważania o reinkarnacji, somnambulizmie, metempsychozie czy paramnezji są owocem orientalnych zainteresowań autora i wzbogacają fantastyczną powieść o namysł nad przenikaniem się ludzkiej rzeczywistości ze sferą mityczno-religijną.

Wielowarstwowa i nieoczywista powieść fantastyczna Eliadego zwróciła uwagę słynnego reżysera Francisa Forda Coppoli, który dokonał jej ekranizacji. „Książka Eliadego urzekła mnie nie tylko dlatego, że jej bohater staje się ponownie młody i odnajduje utraconą miłość – ale także dlatego, że to filozoficzna i mądra historia o świadomości, egzystencji. Nie chciałem robić filmu, który jest tylko zajmujący, chciałem zawrzeć w nim głębszą treść” – mówi reżyser.

Mircea Eliade

„Młodość stulatka”

tłum. Ireneusz Kania

W.A.B., Warszawa 2008

(tekst ukazał się pierwotnie w "Życiu Warszawy")