TO NIE JEST KRAJ DLA POGODNYCH LUDZI - Thomas Bernhard "Zaburzenie"

Wczesna powieść Thomasa Bernharda „Zaburzenie” zapowiada wszystkie motywy, z krytyką społeczną na czele, które będą powracać w jego późniejszych dziełach.

Felix Austria, szczęśliwa, monarchistyczna, cesarsko-królewska Austria z jej perłą w koronie – modnym, secesyjnym Wiedniem, po II wojnie światowej stała się już tylko wspomnieniem. Znaczące zmniejszenie terytorium kraju, powojenny upadek połączony z posthitlerowską traumą, wreszcie pruderyjne hołdowanie mieszczańskim rytuałom i swoista nijakość egzystencji doprowadziły do tego, że Austria stała się synonimem kraju zniewolonego przez oportunizm i normy społeczne. 

Literackim sumieniem Austrii stał się Thomas Bernhard, zaciekle atakujący „Katolicko-Narodowo-Socjalistyczne” oblicze kraju. Bezkompromisowa twórczość Bernharda sprawiła, że wielu rodzimych krytyków ochrzciło go mianem „Nestbeschmutzer” , czyli „kalającego własne gniazdo”, jednak ocierające się o geniusz dzieła Bernharda są czymś więcej niż tylko prowokacją. To jedyne w swoim rodzaju doskonałe literacko studium izolacji, samotności i chorobliwego lęku.

W „Zaburzeniu” Bernhard od pierwszego zdania wrzuca nas bezceremonialnie w świat opanowany przez ból, rozpacz i śmierć. Narrator, syn lekarza wędrującego przez południową Austrię i wizytującego swoich pacjentów w kolejnych wsiach, przedstawia czytelnikowi mnożące się przypadki chorób i ułomności, nękających nie tylko ludzkie ciała, ale również ich psychikę. Zwieńczeniem podróży bohaterów przez te piekielne ziemie jest dotarcie do zamku Hochgobernitz zamieszkanego przez księcia Sauraua. Okazuje się, że tak jak zamek góruje nad okolicą, tak jego lokator góruje w swym szaleństwie nad swoimi podwładnymi. Nieokiełznany monolog księcia, jest tyleż dowodem obłędu, co – paradoksalnie – przejmującą i całkiem rozsądną mową oskarżycielską przeciw współczesności. Saurau bezlitośnie obnaża nie tylko zanik relacji międzyludzkich (w tym skrywane animozje między lekarzem a jego synem), ale też wszelkie formy tytułowego „zaburzenia” – obyczajowe, moralne, polityczne, kulturowe czy językowe. 

Thomas Bernhard

"Zaburzenie"

tłum. Sława Lisiecka

Czytelnik, Warszawa 2009

(tekst ukazał się pierwotnie w "Życiu Warszawy")