KRÓTKIE JEST PIĘKNE - Franz Kafka "Aforyzmy z Zürau"

„Aforyzmy z Zürau” Franza Kafki to przejmujące wyznanie wiary ujęte w niezwykłą literacką formę

W sierpniu 1917 roku 34-letni wówczas Franz Kafka doznaje poważnego ataku gruźlicy. Choroba, z którą zmagał się od wielu lat, zadaje druzgocący cios – pojawiają się obfite krwotoki świadczące o nagłym pogorszeniu stanu pisarza. Atak ten przynosi Kafce niewymowną ulgę – może on teraz bez wyrzutów sumienia zerwać z narzeczoną, porzucić znienawidzoną urzędniczą pracę i wyjechać z mieszczańskiej Pragi. Udaje się na ośmiomiesięczne wakacje do swojej siostry Ottli, mieszkającej we wsi Zürau. Odizolowany od ludzi i zgiełku wielkiego miasta ma wreszcie czas dla siebie i dla własnej twórczości. Co prawda początek pobytu w Zürau nie owocuje, co wiadomo z „Dzienników”, praktycznie ani jedną zapisaną kartką, wkrótce Kafka zacznie zapisywać nowe, niepodobne do wcześniejszych utwory.

Co prawda Kafka dał się już wówczas poznać również jako miniaturzysta, jednakże zapisane podczas pobytu u siostry aforyzmy nie przypominają swoją zwięzłością niczego, co autor „Procesu” napisał do tej pory. O wyjątkowości tego gatunku w twórczości Kafki świadczyć może chociażby sposób ich zapisu – wszystkie rękopisy pisarza mieszczą się w zaczernionych literami od góry do dołu zeszytach, zaś 103 króciutkie aforyzmy zachowały się na oddzielnych kartkach. Czy Kafka nadawał im jakąś specjalną rangę? Niewykluczone – przesłanie tych miniaturowych utworów pozwala się dopatrywać w nich najbardziej osobistego literackiego wyznania Franza Kafki.

„To niekonieczne, byś wychodził z domu. Zostań za stołem i nasłuchuj. Nie nasłuchuj nawet, czekaj jedynie. Nie czekaj nawet, pozostań w samotności i bezruchu. Świat Ci się sam ofiaruje, gdyż pragnie zostać odkryty”. Receptę opisaną w zamykającym zbiór aforyzmie  Kafka wcielił w życie podczas pobytu w Zürau. Wyciszenie i wsłuchanie się w wewnętrzny głos doprowadziło do powstania cyklu niezwykłych sentencji – niekiedy jednozdaniowych, niekiedy dłuższych, fabularnych, lecz zawsze docierających do istoty światopoglądu pisarza. To najcenniejsze chyba źródło wiedzy o poglądach Kafki na zagadnienia wiary, filozofii, sensu istnienia. Aforyzmy, rozpięte między liryzmem a turpizmem, między nihilizmem a wszechogarniającą miłością, są przede wszystkim pytaniem o duchowy aspekt życia. Nigdzie, nawet w „Dziennikach”, Kafka tak rozpaczliwie nie pytał o zasadność wiary, o obecność wyższego porządku. Nigdy nie był też tak bezkompromisowy: „Od pewnego punktu nie ma już odwrotu. Ten punkt należy osiągnąć”. Sam ten punkt osiągnął w Zürau.

Franz Kafka

„Aforyzmy z Zürau”

opracowanie – Roberto Calasso

tłum. Artur Szlosarek

EMG, Kraków 2007

(tekst ukazał się pierwotnie w "Życiu Warszawy")